Haksız Tutuklama ve Koruma Tedbirleri Nedeniyle Tazminat Davası

---

Uygulamada yaygın olarak haksız tutuklama tazminatı olarak bilinen “tutuklama ve koruma tedbirleri nedeniyle tazminat” talebi 5271 Sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu 141 ila 144. maddeleri arasında düzenlenmiştir. 5271 Sayılı Kanunun yürürlüğe girdiği 01.06.2005 tarihine kadar yapılan işlemler nedeniyle tazminat istemlerinin hukuki dayanağı 466 Sayılı Kanun hükümleridir.

Koruma Tedbirleri Nelerdir?

Soruşturma ve kovuşturmanın etkin yürütülebilmesi amacıyla uygulanan geçici nitelikteki tedbirlerdir. Koruma tedbirleri her ne kadar ceza yargılamasının güvenliği açısından getirilmiş bir kanuni düzenleme olsa da, kişi hak ve özgürlüklerini ihlal eder şekilde kanuna aykırı olarak uygulanmış olan koruma tedbirlerine karşı kişilere tazminat isteme hakkı tanınmıştır.

Tutuklama Tazminatının Kapsamı Nedir?

Hukuka aykırı bir şekilde hakkında koruma tedbiri uygulanan kişiler lehine yapılan düzenleme, maddi ve manevi zararları kapsamaktadır. Maddi zarar kişinin çalışamamasından, haksız uygulama nedeniyle malvarlığında meydana gelen azalmadan kaynaklanmaktadır. Manevi zarar ise kişilik hakları ile ilgili olup, hukuka aykırı koruma tedbiri nedeniyle toplum önünde küçük düşme, acı ve üzüntü duyma, onurun ve isminin lekelenmesi gibi zararları ifade etmektedir. Maddi ve manevi zarar hesabı her olayın özelliklerine, haksız uygulamanın ağırlığı ve süresine, haksız uygulama yapılan kişinin gelir durumu, yaşadığı üzüntü vb. nedenlerle değişiklik gösterir. Bu nedenle herkes için geçerli ve somut bir tazminat tutarının az önce belirtilen hususlar incelenmeden öngörülmesi mümkün değildir. Maddi tazminat kişinin geliri ile doğru orantılı olup, aleyhinde haksız koruma tedbiri uygulanan kişinin gelirini hiç belgeleyememesi halinde asgari ücret üzerinden hesaplanmaktadır.

Kimler Tazminat İsteyebilir?

Ceza Muhakemesi Kanunu 141. Maddesinde haksız tutuklama ve koruma tedbirleri nedeniyle kimlerin tazminat isteyebileceği belirtilmiştir. 5271 Sayılı Ceza Muhakemesi Kanununda, koruma tedbirlerinin hukuka uygun olarak alınıp uygulanması durumunda da iki halde tazminat istenebileceği düzenlenmiştir. Bu haller kanuna uygun olarak yakalanan veya tutuklanan kişi hakkında takipsizlik ya da beraat kararı verilmesi ile gözaltı ve tutuklulukta geçirilen sürelerin hükümlülük süresinden fazla olması ya da fiilinin kanunda belirlenen cezasının sadece para cezası olması halledir. Bu iki durumda koruma tedbirleri hukuka uygun olarak alınıp uygulanmış olsa bile kişilerin tazminat hakkı doğmaktadır. 5271 Sayılı CMK md.141’e göre;

• Kanunlarda belirtilen koşullar dışında yakalanan, tutuklama veya tutukluluğunun devamına karar verilen kişiler,
• Kanuni gözaltı süresi içinde hakim önüne çıkarılmayan kişiler,
• Kanuni hakları hatırlatılmadan veya hatırlatılan haklarından yararlandırılma isteği yerine getirilmeden tutuklanan kişiler,
• Kanuna uygun olarak tutuklandığı halde makul sürede yargılama mercii huzuruna çıkarılmayan ve bu süre içinde hakkında hüküm verilmeyen kişiler,
• Kanuna uygun olarak yakalandıktan veya tutuklandıktan sonra haklarında kovuşturmaya yer olmadığına veya beraatlerine karar verilen kişiler,
• Mahkum olup da gözaltı ve tutuklulukta geçirdiği süreleri, hükümlülük sürelerinden fazla olan veya işlediği suç için kanunda öngörülen cezanın sadece para cezası olması nedeniyle zorunlu olarak bu cezayla cezalandırılan kişiler,
• Yakalama veya tutuklama nedenleri ve haklarındaki suçlamalar kendilerine, yazıyla veya bunun hemen olanaklı bulunmadığı hallerde sözle açıklanmayan kişiler,
• Yakalanmaları veya tutuklanmaları yakınlarına bildirilmeyen kişiler,
• Hakkındaki arama kararı ölçüsüz bir şekilde gerçekleştirilen kişiler,
• Eşyasına veya diğer malvarlığı değerlerine, koşulları oluşmadığı halde el konulan veya korunması için gerekli tedbirler alınmayan ya da eşyası veya diğer malvarlığı değerleri amaç dışı kullanılan veya zamanında geri verilmeyen kişiler,
• Yakalama veya tutuklama işlemine karşı kanunda öngörülen başvuru imkanlarından yararlandırılmayan kişiler maddi ve manevi her türlü zararlarını devletten talep edebilirler.

Haksız Tutuklama Tazminatının Şartları Nelerdir?

Ceza Muhakemesi Kanunu madde 142’de koruma tedbirleri nedeniyle tazminat talebi için birtakım şartlar ön görülmüştür. Maddede sayılan koşullar tazminat şartı olup tazminat talebini inceleyen Mahkeme tarafında resen dikkate alınır. Bu koşullar şunlardır;

• Kararın kesinleştiğinin ilgilisine tebliğinden itibaren üç ay ve her halde karar veya hükmün kesinleşmesinden itibaren bir yıl içinde tazminat talebinde bulunulmalıdır. Bu süre hak düşürücü süre olup, düresinden sonra yapılacak bir başvuruda tazminat talebi haklı olsa bile ilgilinin tazminat talebinin reddine karar verilir.
• Tazminat talebi, zarara uğrayanın oturduğu yer Ağır Ceza Mahkemesinde karara bağlanır. O mahkemenin işlemle ilgili olması halinde başvurucunun oturduğu yerde başka bir Ağır Ceza Mahkemesi bulunmaması halinde en yakın Ağır Ceza Mahkemesinde karara bağlanır.
• Tazminat talep dilekçesine zarar doğuran işlemin ve zararın niteliği ve niceliği ile bunlara ilişkin belgelerin detaylı olarak eklenmesi gerekmektedir.
• Dilekçede bir eksiklik bulunması halinde Mahkemece verilen bir aylık süre içinde eksikliğin giderilememesi halinde davanın reddine karar verilir.
• Haksız koruma tedbiri nedeniyle açılacak tazminat davasında verilecek olan karara karşı kanun yolları açıktır, taraflar istinaf başvurusu yapabilirler.
• Tazminata ilişkin Mahkeme kararları kesinleşmeden ve idari başvuru süreci tamamlanmadan icra takibine konulamaz.

Haksız tutuklama nedeniyle tazminat davası harca tabi değildir. Bu konuda dava açılırken hukuk davalarında olduğu gibi bir harç ödenmez.

Haksız tutuklama ve koruma tedbirleri nedeniyle zarar gören kişiler, maddi ve manevi zararlarını dava yoluyla devletten talep edebilirler. Bunun için kanunda belirtilen sürelerde usulüne uygun bir başvuru şartı mevcuttur. Konunun uzmanı bir avukatın süreci yürütmesi, yeni hak kayıplarının önüne geçilmesi adına oldukça önemlidir. Bu nedenle haksız tutuklama ve koruma tedbiri nedeniyle açılacak tazminat davasında kişinin kendisini bir avukat ile temsil ettirmesi başvurucunun yararına olacaktır.

Maddi ve manevi tazminat davaları.

---

Av. Burak Eğri