Fazla Mesai Nedir?

Fazla mesai (fazla çalışma) İş Kanunu 41. maddesinde haftalık 45 saati aşan çalışmalar olarak belirlenmiştir. İşçinin haftalık 45 saatten fazla çalışması halinde fazla ücret alacağı doğacaktır.

Fazla Mesai Nasıl Hesaplanır?

Haftalık 45 saatin üzerinde mesai yapan işçiye, normal çalışma saat ücretinin %50 zamlı hali ödenir. Yani normal saat ücreti 10-TL olan işçiye, fazla mesailerine karşılık olarak en az 15-TL ödenmelidir. Bu oran sözleşme ile azaltılamaz ancak işçi lehine arttırılabilir. İşçi dilerse fazla çalışmalarının karşılığı olarak ücret almak yerine yine aynı yöntemle (1’e 1,5) fazla çalıştığı her saat karşılığı bir buçuk saat serbest zaman kullanabilir. Bu serbest zaman çalışma saatleri içerisinde ve ücretinden hiçbir kesinti yapılmadan kullanılır.

Fazla çalışmada, yarım saate kadar olan çalışmalar yarım saat, yarım saatti aşan süreler ise bir saat olarak hesaplanmalıdır.

Fazla Mesai Yapmak Zorunlu Mudur?

İşçiye fazla çalışma yaptırılabilmesi için yazılı onayının alınması gerekmektedir. Yargıtay kararlarına ve kanuna göre de, fazla sürelerde çalışma yaptırılabilmesi için işçinin her yıl onayının alınması gerekmektedir. İşçinin bu yönde onayının alınmamış olması halinde işçi fazla çalışma yapmaktan kaçınabilir. Hatta işveren, işçisinin fazla çalışma yapmamasını gerekçe olarak göstererek iş akdini haklı nedenle feshedemez.

06.04.2004 tarihli “İş Kanununa İlişkin Fazla Çalışma Ve Fazla Sürelerle Çalışma Yönetmeliği” ile fazla çalışma olgusu düzenlenmiştir. Yönetmeliğe göre fazla çalışmanın süresi yılda 270 saatten fazla olamaz. Ancak bu sınırlama işçinin hak kazanacağı ücreti kısıtlayıcı bir nitelikte olmayıp, daha çok idari ve hukuki yönden işvereni kontrol altında tutmayı amaçlamaktadır. İşçinin yıllık 270 saatten fazla çalışma yapması halinde de ücreti ödenecektir. Bu konuda herhangi bir sınırlama bulunmamaktadır.

Fazla Mesai Süresi Nedir?

İşçinin fazla çalışması 3 saati, toplam mesaisi 11 saati geçemez. Ancak geçmesi halinde ücreti işçiye ödenmelidir.

İş sözleşmesinde açıkça hüküm bulunması halinde yıllık 270 saate kadar fazla mesainin ücrete dahil olduğu kararlaştırılabilir. Bu konuda İş Kanununda ya da yönetmelikte herhangi bir hüküm bulunmamaktadır. Türk hukukunda yasal düzenlemelere çok da uygun düşmeyen bu uygulama, iş hukuku doktrini ve Yargıtay kararları ile kabul edilmiş bir durumdur. Ancak bu durum her işçi için standart bir şekilde uygulanmaz. Zira fazla çalışma ücretinin aylık ücrete dahil kabul edilmesi aşağıdaki şartlar altında mümkündür;

• İş sözleşmesinde, fazla çalışma ücretinin asıl ücrete dahil olduğu şeklinde açık hüküm olması,
• Fazla çalışma süresinin yıllık toplam 270 saati, günlük çalışma süresinin de 11 saati geçmemesi,
• Asıl ücretin asgari ücret üzerinde, kabul edilebilir bir miktar olmasıdır.

Yargıtay kararlarına göre; asgari ücret ya da bunun çok üzerinde bir ücret alan işçinin asıl ücretine fazla çalışma ücretinin de dahil kabul edilmesi mümkün görünmemektedir. Hangi ücretin makul sayılabileceği ise işçi-işveren arasındaki iş görme-ücret ödeme edimleri arasında makul bir oran çerçevesinde değerlendirilmelidir.

Fazla Mesai Hangi Ücretten Hesaplanır?

İşçinin geriye dönük fazla mesai ücretleri hesaplanırken, fazla çalışmanın gerçekleştiği tarihteki ücreti hesaba esas alınır. İşçinin fazla mesai yapılan dönemlerdeki ücreti belirlenemiyorsa hesaplama ilgili dönemin asgari ücreti üzerinden yapılır.

Fazla Mesai Ücreti Vergiye Tabi Midir?

Fazla mesai ücreti, prime ve vergiye tabi bir kazançtır. Bu nedenle fazla mesai ücretinden SGK primi, gelir vergisi ve damga vergisi kesilir. Kesilecek gelir vergisi Gelir Vergisi Kanununda belirlenmiş dilimli oranlar dahilinde %15-35 arasında değişmektedir.

Fazla Mesai Ücretine Uygulanacak Faiz

Fazla çalışma ücretinin geç ödenmesi halinde uygulanacak olan faiz mevduata uygulanan en yüksek faizdir. İşçi bu ücreti için dava, ihtar ya da takip tarihinden itibaren faize hak kazanır.

Fazla Mesai Alacağında Zamanaşımı

Fazla çalışma ücreti alacağı 5 yıllık zamanaşımına tabidir. Zamanaşımı başlangıç tarihi ise dava, ihtar ya da takip tarihinden geriye doğru 5 yıldır.

Açılan davada fazla mesainin yapıldığını ispat yükü işçide, fazla mesai ücretinin ödendiğinin ispat yükü ise işverendedir.

İşçi dilerse doğrudan iş akdini feshetmeyerek işvereni ödemeleri muntazam yapmaya zorlayabileceği kanaatinde ise SGK nezdinde idari şikayet yolunu deneyebilir.

İşçinin fazla çalışma ücretinin ödenmemesi ücretinin eksik ödenmesi anlamına geleceği için, işçi dilerse işine devam ederek sadece ödenmemiş ücretlerini dava konusu edebilir.

Fazla çalışma ücretlerinin ödenmemesi işçi için haklı sebeple fesih nedenidir. Fazla mesainin ücretini ödemek işverenin temel borcudur. İş Kanunu 24/2-e maddesinde, işveren tarafından işçinin ücretinin kanun hükümlerine ya da sözleşme şartlarına uygun olarak hesaplanmaması ya da ödenmemesi işçi için haklı nedenle derhal fesih nedeni olarak belirlenmiştir. Böyle bir durumda olan işçi, iş sözleşmesini haklı nedenle feshederek kıdem tazminatı, fazla mesai ücreti alacağı ve sair diğer işçilik haklarının ödenmesini işverenden talep edebilecektir.

Ayrımcılık Yasağı ve İşverenin Eşit Davranma Borcu

---

Fazla Mesai Yargıtay Kararları

.

Yargıtay 9. Hukuk Dairesi 2016/18530 E. , 2020/2887 K.

…Hükme esas alınan bilirkişi raporunda gece çalışması vardiya saatleri bölünerek ve toplam çalışma süresi haftalık 45 saatin üzerinde olduğu halde 0,50 ücret katsayısı ile çarpılarak hesaplanmıştır.
Dosyadaki bilgi ve belgelerden işyerinde haftalık dönüşümlü olarak gece ve gündüz vardiyalarında çalışma yapıldığı, gece çalışılan hafta cumartesi yapılan yarım gün çalışmanın olmadığı, gündüz haftalık 7,5 saat fazla çalışma hesaplanmasının isabetli olduğu, ancak 20.00-08.00 saatleri arasındaki gece vardiyasında 1,5 saat ara dinlenme mahsubu ile 7,5 saati aşan 3 saatlik kısmın günlük fazla mesai olduğu, buna göre gece çalışılan haftada haftalık 15 saat fazla çalışma süresinin bulunduğu, her iki vardiyanın ortalamasının haftalık 11,25 saat fazla çalışma süresine tekabül ettiği anlaşılmaktadır. Bu miktar çalışmanın 1,50 ücret katsayısı ile çarpılarak hesaplama yapılması gerekirken gece çalışması süresinin eksik hesaplanıp eksik katsayı ile çarpıldığı rapora itibarla hüküm kurulması hatalıdır.

---

Yargıtay 9. Hukuk Dairesi 2016/13760 E. , 2020/2666 K.

…Somut uyuşmazlıkta; mahkemece davacı tanık beyanlarına göre fazla çalışma, hafta tatili ve ulusal bayram genel tatil ücret alacakları hüküm altına alınmış ise de, davacı tanıklarının kendi beyanlarından davalıya karşı dava açtıkları anlaşılmaktadır. Davalıyla husumetli olan tanık beyanlarına itibar edilemeyeceği, temyiz aşamasında davacı tarafından sunulan e – posta kayıtlarının davacının hesaba esas alınan çalışma dönemi yönünden hesaplamaya elverişli olmadığı, buna göre fazla çalışma, hafta tatili ve ulusal bayram genel tatil ücret taleplerinin usulünce ispatlanamadığı anlaşıldığından, bu taleplerin reddine karar verilmesi gerekirken kabulüne karar verilmesi hatalı olup bozmayı gerektirmiştir.

---

Yargıtay 9. Hukuk Dairesi 2017/14043 E. , 2020/2546 K.

…Davacının 12/06/2014 tarihli duruşmada “haftanın üç günü 09:00-17:00 saatleri arasında günlük 1 saat 15 dakika ara dinlenmesi ile çalıştıklarını” beyan etmesine rağmen alınan bilirkişi raporunda bilirkişinin haftada üç gün 09:00-17:00 saatleri arasında yapılan çalışmada davacının günlük 30 dakika ara dinlenmesi kullandığı kabul edilerek sonuca gidilmesi ve bu şekilde davacının talebi aşılarak yapılan hesaba göre fazla mesai ücreti talebinin hüküm altına alınması hatalıdır.

---

Yargıtay 9. Hukuk Dairesi 2019/7696 E. , 2020/2440 K.

…Somut uyuşmazlıkta, Mahkemece davacının fazla çalışma alacağı hesaplanırken davacıya yıllık prim ödemeleri yapılması nedeniyle hesaplama sadece % 50 (0.5) zamlı ücretten yapılmıştır. Ancak dosya kapsamına göre davalı işyerinde idari işler müdürü olarak çalışan davacıya yapılan prim ödemesi fazla çalışmaya bağlı bir ödeme değildir. Buna göre hesaplamada saat ücretinin % 150 zamlı miktarının dikkate alınması gerekirken hatalı değerlendirme ile yazılı şekilde hesaplama yapılması bozmayı gerektirmiştir.

---

Yargıtay 9. Hukuk Dairesi 2007/32717 E, 2008/31210 K.

…Fazla çalışma yönünden diğer bir yasal sınırlama da, İş Kanununun 41 inci maddesindeki, fazla çalışma süresinin toplamının bir yılda ikiyüzyetmiş saatten fazla olamayacağı şeklindeki hükümdür. Ancak bu sınırlamaya rağmen işçinin daha fazla çalıştırılması halinde, bu çalışmalarının karşılığı olan fazla mesai ücretinin de ödenmesi gerektiği açıktır. Yasadaki sınırlama esasen işçiyi korumaya yöneliktir

---

Yargıtay 9. Hukuk Dairesi 2016/13679 E. , 2020/2342 K.

…İş sözleşmelerinde fazla çalışma ücretinin aylık ücrete dahil olduğu yönünde kurallara sınırlı olarak değer verilmelidir. Dairemiz, 270 saatle sınırlı olarak söz konusu hükümlerin geçerli olduğunu kabul etmektedir. Buna göre aylık 22,5 saat haftalık 5,2 saat fazla çalışma ücretinin temel ücret içinde ödendiği sonucuna varılmaktadır. Sözleşmedeki kuralın geçerli olabilmesi için kararlaştırılan ücretin, asgari ücrete ilave olarak aylık 22,5 saat fazla çalışmanın zamlı kısmını aşacak şekilde belirlenmesi gerekir.

…Sağlık Kuralları Bakımından Günde Ancak Yedibuçuk Saat veya Daha Az Çalışılması Gereken İşler Hakkında Yönetmeliğin 4 üncü maddesine göre, günde yedibuçuk saat çalışılması gereken işlerde çalışan işçinin, yedibuçuk saati aşan çalışma süreleri ile yedibuçuk saatten az çalışılması gereken işler bakımından Yönetmeliğin 5 inci maddesinde sözü edilen günlük çalışma sürelerini aşan çalışmalar, doğrudan fazla çalışma niteliğindedir. Sözü edilen çalışmalarda haftalık kırkbeş saat olan yasal sürenin aşılmamış olmasının önemi yoktur.

…Fazla çalışmaların yazılı delil yerine tanık beyanlarına dayalı olarak hesaplanması halinde, işçinin normal mesaisinin üzerine sürekli olarak aynı şekilde fazla çalışması mümkün olmadığından, hastalık mazeret izin gibi nedenlerle belirtildiği şekilde çalışamadığı günlerin olması kaçınılmaz olup, bu durumda karineye dayalı makul indirim yapılmalıdır(Yargıtay HGK, 06.12.2017 tarih 2015/9-2698 E.-2017/1557 K.).
Fazla çalışmanın tanık anlatımları yerine doğrudan yazılı belgelere ve işveren kayıtlarına dayanması durumunda böyle bir indirime gidilmemektedir.
Fazla çalışma ücretinden karineye dayalı makul indirime gidilmesi sebebiyle reddine karar verilen miktar bakımından, kendisini vekille temsil ettiren davalı yararına avukatlık ücretine hükmedilemez.

---

Yargıtay 9. Hukuk Dairesi 2007/32717 E, 2008/31210 K.

…Fazla çalışma yönünden diğer bir yasal sınırlama da, İş Kanununun 41 inci maddesindeki, fazla çalışma süresinin toplamının bir yılda ikiyüzyetmiş saatten fazla olamayacağı şeklindeki hükümdür. Ancak bu sınırlamaya rağmen işçinin daha fazla çalıştırılması halinde, bu çalışmalarının karşılığı olan fazla mesai ücretinin de ödenmesi gerektiği açıktır. Yasadaki sınırlama esasen işçiyi korumaya yöneliktir

---

Yargıtay 9. Hukuk Dairesi 2017/14216 E. , 2020/2361 K.

…Fazla çalışmaların yazılı delil yerine tanık beyanlarına dayalı olarak hesaplanması halinde, işçinin normal mesaisinin üzerine sürekli olarak aynı şekilde fazla çalışması mümkün olmadığından, hastalık mazeret izin gibi nedenlerle belirtildiği şekilde çalışamadığı günlerin olması kaçınılmaz olup, bu durumda karineye dayalı makul indirim yapılmalıdır(Yargıtay HGK, 06.12.2017 tarih 2015/9-2698 E.-2017/1557 K.).
Fazla çalışmanın tanık anlatımları yerine doğrudan yazılı belgelere ve işveren kayıtlarına dayanması durumunda böyle bir indirime gidilmemektedir.
Fazla çalışma ücretinden karineye dayalı makul indirime gidilmesi sebebiyle reddine karar verilen miktar bakımından, kendisini vekille temsil ettiren davalı yararına avukatlık ücretine hükmedilemez.

---

Yargıtay 22. Hukuk Dairesi 2016/29005 E. , 2020/2369 K.

…Somut olayda, davalı tarafından sunulan kayıtlara göre, davacının, davalı işyerinde gece bekçisi olarak 08.00-08.00, 17.00-08.00, 18.00-08.00 ve 18.00-09.00 saatleri arasında çalışmaları bulunduğu anlaşılmaktadır. Mahkemece, davacının 08.00-08.00 saatleri arası çalıştığı günlerde 6,5 saat fazla çalışma yaptığı değerlendirilmiş ise de Dairemizce incelenen emsal işçilerin dosyalarında 24 saat çalışılan günler yönünden, haftalık çalışma süresi aşılmasa dahi günlük fiili çalışma süresine göre fazla çalışma 3 saat olarak kabul edildiğinden davacının da emsal işçiler gibi 24 saat çalıştığı günler yönünden günde 3 saat fazla mesaisi hesaplanması gerekirken, belirtilen günler için 6,5 saat fazla mesai yapıldığının kabulü ile fazla mesai ücretinin hüküm altına alınması hatalı olup bozmayı gerektirmiştir.

---

Yargıtay 22. Hukuk Dairesi 2016/29816 E. , 2020/2352 K.

…ibranın geçerli olabilmesi için yukarıda da izah edildiği üzere feshi izleyen bir aylık süre içinde düzenlenmesi ve ödemelerin banka kanalıyla yapılmamış olması gerekmete olup ayrıca davacının talep ettiği alacak kalemlerinin de ayrı ayrı hangi miktarda olduğunun ibranamede belirtilmesi gerekmektedir. Nitekim dosya içerisine sunulan ibraname belirtilen şartları taşımadığından söz konusu ibranameye geçerlilik de tanınamayacaktır. Geçerli olmayan ibranameye dayalı olarak davacının fazla mesai alacağının reddine karar veilmesi de hatalıdır. Bu halde Mahkemece yapılması gereken, geçerli olmadığı anlaşılan ibraname dikkate alınmaksızın dosya kapsamında davacının fazla mesai alacağının bulunup bulunmadığını araştırmak ve tespit edilen duruma göre karar vermektir. Bu husus gözetilmeden yazılı gerekçe ile davacının fazla mesai alacağının reddine karar verilmesi hatalı olup bozmayı gerektirmiştir.

---

Yargıtay 22. Hukuk Dairesi 2016/29498 E. , 2020/2104 K.

…Taraflar arasında fazla mesai ücretine uygulanan faiz noktasında uyuşmazlık bulunmaktadır.
Somut olayda davacı dava tarihinden önce 07/09/2012 tarihinde davalı şirkete gönderdiği ihtarname ile fazla mesai ücretinin ödenmesini talep etmiştir. İhtarnamede belirtilen alacaklar ve davacı vekilinin temerrüt tarihi bakımından talebi de dikkate alındığında ihtarnamenin davalı şirket yönünden tebliğ tarihinde davalı şirketin temerrüde düşürüldüğü kabul edilmelidir. Ancak ihtarname sadece davalı şirkete gönderilmiş olup diğer davalı TCDD yönünden temerrütten söz edilemez. Bu halde fazla mesai alacağına her iki davalı yönünden temerrüt tarihinden itibaren faiz yürütülmesi hatalı olup bozmayı gerektirmiştir.

---

Yargıtay 9. Hukuk Dairesi 2016/12911 E. , 2020/1768 K.

…Fazla çalışma ücretinden karineye dayalı makul indirime gidilmesi sebebiyle reddine karar verilen miktar bakımından, kendisini vekille temsil ettiren davalı yararına avukatlık ücretine hükmedilemez.

…4857 sayılı İş Kanununun 41 inci maddesinin ikinci fıkrası uyarınca, fazla çalışma saat ücreti, normal çalışma saat ücretinin yüzde elli fazlasıdır. İşçiye fazla çalışma yaptığı saatler için normal çalışma ücreti ödenmişse, sadece kalan yüzde elli kısmı ödenir.
Kanunda öngörülen yüzde elli fazlasıyla ödeme kuralı nispi emredici niteliktedir. Tarafların sözleşmeyle bunun altında bir oran belirlemeleri mümkün değilse de, daha yüksek bir oran tespiti olanaklıdır.

---

Yargıtay 9. Hukuk Dairesi 2016/13584 E. , 2020/1800 K.

…Davacı servis müdürü olarak yurtiçi ve yurtdışındaki çalışmalarında fazla çalışması olduğunu iddia ederek talepte bulunmuş, iddiasını ispat için tanık deliline dayanmıştır. Davacı tanıklarının beyanları değerlendirildiğinde; tanıkların yurtdışı çalışmalarında fazla çalışma hesaplamasına esas alınacak beyanlarda bulunmadıkları, başka bir deyişle davacının yurtdışında çalışmalarını hangi saatlerde yaptığını ispatlayamadığı anlaşılmakla, mahkemece davacının yurtdışı çalışmalarına dayanarak fazla çalışma yaptığının kabulüyle karar verilmesi hatalı olup bozmayı gerektirmiştir.

---

Yargıtay 9. Hukuk Dairesi 2017/15500 E. , 2020/1802 K.

…Mahkemece, davacı tanıklarının fazla mesai alacağının zamlı ve elden ödendiğine ilişkin beyanları nedeniyle talebin reddine karar verilmiştir. Tanıkların ödeme hususundaki beyanları kendilerini bağlar. İşveren fazla mesai alacağının ödendiğini usulünce ispatlayamadığından 02.01.2016 günlü bilirkişi raporunda hesaplanan miktar üzerinden makul oranda takdir indirimi de yapılarak fazla mesai talebinin kabulü yerine reddi hatalıdır.

---

Yargıtay 9. Hukuk Dairesi 2016/12910 E. , 2020/1767 K.

…Davacının imzası ile kabul ettiği ….. Bankası İnsan Kaynakları Yönetmeliğinin 5.1 maddesi gereği haftalık çalışma süresi 40 saate indirilmiş olup, 17.02.2011 tarih sonrası için davacının 5 saat fazla sürelerle çalışma ve 5 saatte fazla çalışma yaptığı kabul edilmeli, ancak aynı yönetmelikte fazla çalışma ücrete dahil olduğu kuralıda dikkate alınarak haftalık 5.2 saat olan fazla süreli çalışma ve fazla çalışma ücretlerinin temel ücret içinde ödendiği sonucuna varılmalı ve belirtilen tarih sonrası için haftalık 4.8 saat fazla çalışma ücreti hesaplanmalı , yine hesaplamada prim ödeme olgusu dikkate alınarak 0,5 katsayı gözetilmeli karineye dayalı makul indirim hususu düşünülerek bir karar verilmelidir.

---

Av. Burak Eğri