İbraname nedir?

İbraname ne demektir? Sözlük anlamı “aklama belgesi” olan ibranamenin hukuki anlamdaki karşılığı “mevcut bir alacağı ortadan kaldırmaya yönelik bir sözleşme”dir. Başka bir ifadeyle, hak düşürücü bir irade açıklaması ve bu irade açıklamasının kabulü biçiminde gerçekleşen, borcu sona erdiren bir sözleşmedir.

6098 Sayılı Borçlar Kanunu ile yazılı hukukta yer almaya başlamış olan ibraname kavramı, bu kanunun yürürlüğe girdiği 2012 yılından önce kanunlarda herhangi bir karşılığı bulunmamaktaydı. Ancak duyulan ihtiyaç nedeniyle sözleşme serbestliği kapsamında fiili uygulaması ve Yargıtay uygulamalarıyla hukukumuzda yer etmiş durumdaydı.

İbraname Nasıl Düzenlenir?

İbranamenin Geçerlilik Şartları Nelerdir? İbra sözleşmesinin yazılı olarak düzenlenmesi gerekmektedir. Noter ya da başkaca bir resmi şekil şartı bulunmamaktadır. Adi yazılı şekilde düzenlenmiş olması yeterlidir.

Borcu doğuran işlem kanunen ya da taraflarca belirli bir şekil şartına tabi tutulmuş olsa bile taraflar bu şekil şartına bağlı olmadan ibra sözleşmesi tanzim edebilirler.

İbranameye İlişkin Genel Hükümler

• İbra sözleşmesi Borçlar Kanunu m.132’de belirtildiği üzere, sona erdirilmek istenen borcu doğuran işlemin tabi olduğu resmi şekilden bağımsız olarak taraflarca düzenlenebilir. Yazılı olarak düzenlenen ibra sözleşmesi, taraflarca ya da imzaya yetkili kişilerce imzalanmalıdır.
• İbra sözleşmesi ile bir alacak tamamen ya da kısmen ortadan kaldırılabilir.
• İbra sözleşmesi iki taraflı bir hukuki işlemdir. Alacaklının tek taraflı irade beyanı ile yapılamaz, borçlunun da onayı gereklidir. Aksi halde düzenlen belge bir ibra sözleşmesi değil, tek taraflı bir irade beyanı olan ibra belgesi olacaktır.
• İbraname, tarafların bir araya gelerek bir alacağı ortadan kaldırmak amacıyla ortaya koydukları ortak irade beyanıdır. Bu bağlamda ibra sözleşmesi düzenlenirken, sözleşmenin taraflarının kim olduğu hangi alacağın ortadan kaldırıldığı, ortadan kaldırılan alacağa şartlar kişileri tereddütte bırakmayacak açıklıkla ortaya konmalıdır.
• Müteselsil borç ilişkisinde ibraname: Müteselsil borçluluk, birden çok borçlunun her birinin alacaklıya karşı borcun tamamından sorumlu olduğu borç ilişkisidir. Alacaklının borçlulardan biriyle yaptığı ibra sözleşmesi, diğer borçluları da ibra edilen borçlunun iç ilişkideki borca katılma payı oranında borçtan kurtarır.

İş Hukukunda İbraname

Uygulamada ibranameye en çok başvurulan alan iş hukukudur. Zira uzun yıllara dayanan bir uygulama sonucu iş akdi sonra eren işçiden, herhangi bir alacağının kalmadığının belgelenmesi adına ibraname alınmıştır. Yazının başlangıcında belirtildiği üzere, 2012 yılında yürürlüğe giren 6098 Sayılı Borçlar Kanunu öncesinde ibraname ya da ibra sözleşmeleriyle ilgili herhangi bir yasa maddesi bulunmamaktaydı. İş hayatında işçi-işveren ilişkisi sonucunda ibranameye sıkça başvurulmuştur. Ancak 2012 öncesi kanunlarda düzenlenmeyen bu kurum, ağırlıklı olarak Yargıtay uygulaması ile gelişmiş ve Borçlar Kanununda da kabul edilen hükümler benimsenmiştir.

İşçi lehine yorum ilkesinin bir sonucu olarak, iş hukukunda ibra sözleşmeleri ve ibra belgeleri oldukça dar yorumlanmıştır. Bunun temel nedeni ise iş ilişkisi içerisinde işçinin daha güçsüz olan taraf olarak görülmesi, kendisinin ve ailesinin geçimi için iradesini doğru yansıtmayan bu belgeleri imzalamak zorunda kaldığı düşüncesidir. Bu bağlamda 6098 sayılı kanunda ibra kurumu düzenlenirken herhangi bir şekil ve geçerlilik şartı öngörülmemiş olmasına karşın işçinin işverenden olan alacağına ilişkin düzenlediği ibranamenin geçerliliği bir takım koşullara bağlanmıştır. Borçlar Kanunu m.420/2 gereği işçinin alacağına ilişkin ibra sözleşmesinin geçerli olabilmesi için,

• İbra sözleşmesinin yazılı olması,
• İbranamenin, iş akdinin sonra ermesinden itibaren en az bir ay geçtikten sonra düzenlenmesi,
• İbra edilen alacağın türü ve miktarının açıkça belirtilmesi,
• İbra sözleşmesi tahtında ödenecek olan paranın eksiksiz ve banka yoluyla ödenmesi gerekmektedir.

Yargıtay kararları doğrultusunda bazı haller de ibranamenin geçersizliği sonucunu doğurmuştur. Bu hallerden bazıları;

• İbranamenin, işçi ya da işveren tarafından düzenlenmiş olan diğer belgelerle çelişkili olması. İstifa eden bir işçinin kıdem ve ihbar tazminatlarını da aldığını gösterir ibraname düzenlemesi gibi.
• İbra sözleşmesinde yazılı tutar yerine kısmi ödeme yapılması.
• El yazısı ile düzenlenmeyen ibranamede işçinin adı soyadı, adresi ve imzası bulunmalı ve mutlaka işçinin kendi el yazısı ile yazılmalı.
• Önceden hazırlanmış, işçiye göre sadece boşlukların doldurulduğu bir ibranameye itibar edilmemiştir.
• İbranamenin tarih içermemesi, düzenleme zamanının tartışmalı olması halinde belgeye itibar edilmemektedir.
• Diğer delillerin, mevcut ibra belgesinin işçinin iradesini yansıtması hususunda tartışmalı olduğunu ortaya koyması halinde ibranamenin hukuka uygunluğundan söz edilemez.
• Edimler arasında işçi aleyhine aşırı orantısızlık bulunması halinde belgeye itibar edilmez.
• İşçinin yasal haklarını saklı tutması halinde geçerli bir ibra sözleşmesinin varlığından söz edilemez. Zira “hakların saklı tutulması” durumu ibranın ruhu ile çelişmektedir. İşçi lehine yorum ilkesi çerçevesinde, ihtirazı kayıt koyan işçinin ibra iradesinde bulunmadığı kabul edilmiştir.

İbranameyi Kim Düzenler?

İşçinin alacağını sona erdiren ibra sözleşmeleri kanuni düzenlemeden önce de sıkça tartışılmıştır. Yargıtay içtihadında benimsendiği üzere, iş sözleşmesinin güçsüz tarafı olan işçi korunmaya muhtaç görülmüş, işçi lehine yorum ilkesi ile denge sağlanmaya çalışılmıştır. İşçi alacağını sona erdiren ibranamenin oldukça dar yorumlanmasının ve geçerliliğinin sıkı şartlara başlanmış olmasının nedeni budur. Gerçekten de birçok örnekte işçinin ibranameyi birtakım nedenlerle gerçek iradesinin yansıtmayan bir ibranameyi imzaladığı görülmektedir. Sonucunda ise elinde ibraname bulunan on binlerce işveren haksız ve adaletsiz bir yargılama gördüğünü düşünmüştür.

İbranameye çoğu zaman “borcu / alacağı kalmamıştır” şeklinde basit bir belge düzenleme işlemi olarak bakılmaktadır. Ancak ibranamenin ait olduğu hukuk dalına göre bir takım geçerlilik şartları bulunmaktadır. Hukuken hatalı ve eksik olarak düzenlenmiş olan bir ibraname, alacağı sona erdirdiğini düşünen borçlu için gelecekte bir sorun doğurabilir. Aynı şekilde ibra sözleşmesinin karşı tarafında yer alan kişinin de bir takım edimleri kaybı ile neticelenebilir. Bu nedenle ibra sözleşmesinin bir avukat aracılığı ile düzenlenmesi, müstakbel sorunların baştan ortadan kaldırılması için son derece önemlidir.

Avukat Burak Eğri